2016/4/14

阿奎那論各門科學之心象的形成

在抽象地分析完科學認知的動態歷程後,阿奎那在《波三探》第六問第二題裡藉由神體科學心象的形成一併分析了各門科學心象的形成。本題的問題為:「在神學中是否完全揚棄想像〔官能〕1?」人的認知如同上文所析,乃是由可感物體開始在認知心內形成感性圖像為起點,方能引申後續進一步的認知活動,而感性圖像的形成必要以想像力為基礎。且上帝的啟示也就是《聖經》裡均為可感樣形2(figura sensibilis)。另一方面,誠如前節所析,純神實體既為純神,不帶有物質在其中。這樣,想像在神體科學的形成中地位究竟如何,形成了這題的癥結。為了更好理解阿奎那在本題裡的分析,我們可以摘要其本題論述如下:
  • 人的認知有一定程序與終起點3,但是對不同對象的認知就有著不同的終起點4
  • 自然物依賴物質而存在,認知就起於感官而終於感知5
  • 數學對象存在於物質但是其本質分離物質存在,認知就起於想像終於想像(像知)6
  • 神學對象完全脫離物質而存在,認知起於感官和想像但是終於智悟7
  • 所以,神學雖然本於感官和想像但是最後不終於兩者。
在本題中阿奎那以人類認知(cognitio)有起點(principium)與終點(terminus cognitionis)作為論述的基礎。人的認知起於把握(apprehensio)終於判斷8(iudicium)。而認知的起點在感官(sensus),經想像(imaginatio),終理性神魂(intellectiva anima);並分別產生感知(apprehensio sensus)、像知(apprehensio phantasiae)與智悟9(apprehensio intellectivae)。阿奎那在此的說明對應了本文上述對認知歷程抽象的分析中的外感官、內感官(想像)以及理智等歷程。而起點的「把握」和終點的「判斷」的區分,正是基於理智的雙重運作而引申而出,「把握」正是理智的首重運作,而「判斷」則是次重運作10。此外,隨著所要認知的存在者其存在結構的差異,認知的終點會隨之而異,形成不同科學心象。阿奎那的主要論證策略是同時考量存在者存在的方式與認知能力運作的方式此兩面,與此兩面的互動過程。

阿奎那首先針對物質實體或自然物(naturalis)心象的形成11進行分析。就存在的實況而言,物質實體存在於物質之中,從而引申各種運動變化12。而就其本質或性體而言,必須在可感質料(特別是特定質料)中實現或受到限定,因此其性體內沒有質料無法被理解13。從其向認知主體的顯現而言,乃是受到外感官的攝受。這樣,物質實體向感官顯現的特性(proprietatas)和附性(accidentia)足以(sufficienter)展現其本性14(natura)。而理智對其本性所作的判斷(iudicium)也應與感官所把握到的進行對比以求符應15。所以,對於物質實體所形成的自然科學認知,其心象認知的起點在感官,終點則在感知。

其次,則是針對了數學對象(mathematica)之心象的形成。就其存在實況而言,數學對象必須在寓居於物質或可感質料之中(,也就是在物質中被發現)。而其本性或性體則是無須物質或可感質料16,如上節所述。從其向認知主體的顯現而言,則是在認知過站中的內感官之想像官能中被攝受。這樣,數學之心象是從可感物質中抽象而得。理智對其產生的判斷是基於那從可感物質中抽象所得者,而不是任何其他物質,理智從可感物質抽象後,想像的因素(aliquid imaginabile)留下,理智據此產生判斷即為數學17。所以數學心象的認知基於18止於想像的判斷,而非止於感官的判斷。

最後,則是針對神學對象,回答了本題的主要論題。神學對象乃是純神體,而其無論在存在還是在本質性體上,都與物質完全分離。而其顯像給人類的方式是透過可感樣形(figura sensibilis)。因此,對於認知必要以物質為出發點的人類認知而言,對純神體的認知可以始於感知和想像,但是判斷不能終於二者19。阿奎那進一步解釋,我們卻可以通過感官與想像所得者再經由因果法(via causaltatis)、超越法(via excessus)和否定法(via remotionis)等達到對神學對象的認知20。針對物理學和數學對象的判斷,阿奎那採取了明顯的亞里斯多德主義的進路,對物質和感知能力做了肯定;而在神學心象的判斷中,則是做了對亞里士多德主義和新柏拉圖主義調和的嘗試。一方面,阿奎那對神學心象認知中,從物質感知到想像圖像的肯定(作為起點);另一方面,則是對於物質感知和想像圖像是否能達至神體性體表示了否定(不能做為終點)。整體而言,阿奎那仍是對於感知想像在神學認知上做了否定性的定位21。然而。阿奎那並未在此題中明言神學心象的認知究竟是否終於理智,而成為下一題(第六問第三題)的主要論題。


  1. “Utrum in divinis sit omnino imaginatio relinquenda.” ↩︎
  2. SBDT., q.6, a.2, ad.1. “Sed in sacra Scriptura in divinis deducimur ad imaginationes, dum divina nobis sub figuris sensibilibus,” ↩︎
  3. Ibid., q.6, a.2, responsio. “Dicendum quod in qualibet cognitione duo est considerare, scilicet principium et terminum.” ↩︎
  4. Ibid., q.6, a.2, responsio. “Sed terminus cognitionis non semper est uniformiter….” ↩︎
  5. Ibid., q.6, a.2, responsio. “Et huiusmodi sunt omnes res naturales, quae sunt determinatae ad materiam sensibilem, et ideo in scientia naturali terminari debet cognitio ad sensum, ut scilicet hoc modo iudicemus de rebus naturalibus, secundum quod sensus eas demonstrat” ↩︎
  6. Ibid., q.6, a.2, responsio. “quia quamvis secundum esse sint in materia sensibili, tamen secundum rationem diffinitivam sunt a materia sensibili abstracta. …Et ideo in mathematicis oportet cognitionem secundum iudicium terminari ad imaginationem….” ↩︎
  7. Ibid., q.6, a.2, responsio. “Quaedam vero sunt quae excedunt et id quod cadit sub sensu et id quod cadit sub imaginatione, sicut illa quae omnino a materia non dependent neque secundum esse neque secundum considerationem, et ideo talium cognitio secundum iudicium neque debet terminari ad imaginationem neque ad sensum.” 需注意的是,阿奎那並未在本題中肯定神體科學止於智悟,而是在下一題(第六問第三題)中肯定神學科學以不圓滿的方式止於智悟。
  8. Ibid., q.6, a.2, responsio. “Principium quidem ad apprehensionem pertinet, terminus autem ad iudicium; ibi enim cognitio perficitur.” ↩︎
  9. Ibid., q.6, a.2, responsio. “Principium igitur cuiuslibet nostrae cognitionis est in sensu, quia ex apprehensione sensus oritur apprehensio phantasiae, quae est motus a sensu factus, ut dicit philosophus, a qua iterum oritur apprehensio intellectiva in nobis,….” ↩︎
  10. 關於把握與判斷的差異,但是仍可以再提示如下以利理解。把握是理智對存在者(部分或整體)本質的把握,在此階段中已形成對存在者的本質意涵的理解。判斷則是將把握中所理解的成果與存在實況做一對照,形成肯定或否定的論句或命題。判斷之所以需要被凸顯,正是因為它有一個把心內認知成果和心外存在實況做一對比的過程。其後,數學與神學對於判斷都十分倚重。參考Leo Elders, Faith and Science: An Instruction to St. Thomas Expositio in Boethii De Trinitate (Rome: Herder, 1974), p. 133-135. ↩︎
  11. 需特別注意的是,這裡所謂的「心象的形成」都不只是在「把握」而是在於「判斷」,也就是與存在實況對比後形成肯定或否定的論句或命題的階段,是形成明證運算的基礎。 ↩︎
  12. 對自然科學對象中存在有「特定質料」應加以排除的說明。 ↩︎
  13. Ibid., q.6, a.2, responio. “Et haec sunt naturalia quae sunt concreta cum materia sensibili et motu et secundum esse et secundum considerationem.” ↩︎
  14. Ibid., q.6, a.2, responsio. “Quandoque enim proprietates et accidentia rei, quae sensu demonstrantur, sufficienter exprimunt naturam rei,….” ↩︎
  15. Ibid., q.6, a.2, responsio. “…oportet quod iudicium de rei natura quod facit intellectus conformetur his quae sensus de re demonstrat.“ ↩︎
  16. Ibid., q.6, a.2, responsio. “…quia quamvis secundum esse sint in materia sensibili, tamen secundum rationem diffinitivam sunt a materia sensibili abstracta.” ↩︎
  17. Ibid., q.6, a.2, responsio. “Sed quia secundum rationem diffinitivam non abstrahunt a qualibet materia, sed solum a sensibili et remotis sensibilibus condicionibus remanet aliquid imaginabile, ideo in talibus oportet quod iudicium sumatur secundum id quod imaginatio demonstrat.” ↩︎
  18. Ibid., q.6, a.2, responio. “Quaedam vero sunt, quorum iudicium non dependet ex his quae sensu percipiuntur….“ ↩︎
  19. Ibid., q.6, a.2, responio. “Quaedam vero sunt quae excedunt et id quod cadit sub sensu et id quod cadit sub imaginatione, sicut illa quae omnino a materia non dependent neque secundum esse neque secundum considerationem, et ideo talium cognitio secundum iudicium neque debet terminari ad imaginationem neque ad sensum.” ↩︎
  20. Ibid., q.6, a.2, responio. “Sed tamen ex his, quae sensu vel imaginatione apprehenduntur, in horum cognitionem devenimus vel per viam causalitatis, sicut ex effectu causa perpenditur, quae non est effectui commensurata, sed excellens, vel per excessum vel per remotionem, quando omnia, quae sensus vel imaginatio apprehendit, a rebus huiusmodi separamus….” ↩︎
  21. Douglas G Hall. The Trinity: An Analysis of St. Thomas Aquinas Expositio of the De Triniate of Boethius (Leiden: Brill, 1992), p. 105-107. ↩︎

沒有留言:

張貼留言